BU DOBRO: Vlado Dapčević

Biografska beleška o Vladu Dapčeviću

Vlado Dapčević bio je jedan izuzetan komunistički revolucionar o čijoj delatnosti, na žalost, šira javnost malo zna. Njegova biografija predstavlja redak primer političke doslednosti, retko svedočanstvo o životu posvećenom borbi za slobodu, i spremnosti da se podnesu žrtve radi sopstvenih političkih principa.

Rođen je 1917. godine u Crnoj Gori, u selu Ljubotinj kod Cetinja. Pohađao je cetinjsku gimnaziju, iz koje je isključen posle organizovanja učeničkog štrajka. Već u to doba prihvata komunističke ideje iz socijalne književnosti i dostupnih dela Marksa, Engelsa, Plehanova i Lenjina, i već 1933. godine, u vreme terora vojno-monarhističke diktature u Jugoslaviji, postaje član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Iste godine je, zbog širenja komunističkih letaka, prvi put uhapšen. U Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ) primljen je 1934. godine. Zbog učešća u sukobima sa fašističkom omladinom i sukoba sa policijom na različitim demonstracijama tada je više puta hapšen. Pokazuje se kao sposoban organizator partijskih ćelija, zbog čega je 1935. godine izabran za organizacionog sekretara Pokrajinskog komiteta SKOJ, a početkom 1937. za organizacionog sekretara cetinjskog komiteta KPJ. Prijavljuje se kao dobrovoljac za pomaganje republikanskim snagama u Španiji, ali policija otkriva akciju i hapsi ga zajedno sa većom grupom crnogorskih dobrovoljaca. Tek 1939. godine, bilo mu je dozvoljeno da završi gimnaziju, koju je maturirao u Kotoru. Te godine upisuje se na Tehnički fakultet Beogradskog univerziteta. Učestvovao je u tadašnjim studentskim borbama, kao i u organizovanju partijskih ćelija među radnicima. U jednom od mnogobrojnih sukoba između komunista i fašista na univerzitetu, bio je teško ranjen u glavu metkom iz pištolja.

Početak Drugog svetskog rata u Jugoslaviji, nemački napad 6. aprila 1941. godine, zatiče ga u Beogradu. Odatle se prebacuje u Crnu Goru, gde učestvuje u partijskom radu na mobilisanju naroda za otpor okupatoru. U zoru, 13. jula 1941. predvodi jedan od odreda ustanika u napadu na karabinjersku stanicu u Čevu, čime otpočinje antifašistički ustanak u Crnoj Gori. Kada se usprotivio direktivi o vraćanju određenog broja boraca kućama, nije mu dozvoljeno prisustvo na Pokrajinskoj konferenciji KPJ, i ubrzo biva isključen iz partije. Kao borac Lovćenskog bataljona, ranjen je prilikom napada na Pljevlja. Zajedno sa borcima Lovćenskog bataljona učestvuje u formiranju Prve proleterske brigade, kada postaje borac njenog Prvog bataljona. Posle Igmanskog marša i dolaska u Foču, početkom 1942. godine, ponovo je primljen u Partiju i postavljen za političkog komesara Drinskog dobrovoljačkog odreda.

Sredinom 1942, izabran je za komandira čete Lovćenskog bataljona, međutim, zbog kritičkih istupa ponovo je isključen iz partije. Kao komandir čete bombaša, učestvovao je u nizu borbenih akcija, sve do ranjavanja krajem 1942. godine. Nakon učešća u bitkama na Neretvi i Sutjesci, ponovo je primljen u KPJ i izabran za političkog komesara Sedme krajiške brigade. Tokom 1944. godine postavljen je za političkog komesara oficirske škole pri Vrhovnom štabu, a potom i za političkog komesara Desete divizije NOVJ. Iz rata izlazi u činu potpukovnika. Posle rata postaje predavač na Višoj partijskoj školi, a 1947. godine ga postavljaju za načelnika Uprave Jugoslovenske armije za agitaciju i propagandu. Već tada počinje da kritikuje privilegije koje deo novog državnog rukovodstva spremno prihvata.

Kao delegat prisustvuje Petom kongresu KPJ 1948. godine, ali odbacuje politiku koju rukovodstvo jugoslovenske partije na njemu zastupa. Prihvata Rezoluciju Informbiroa i, videvši da su mali izgledi da u toj situaciji ostvari politički uticaj u armiji, odlučuje se na bekstvo iz zemlje. Prilikom tog pokušaja bekstva, na granici s Rumunijom, gine jedan od njegovih saputnika, general Arso Jovanović, načelnik generalštaba. Posle kraćeg perioda skrivanja u Beogradu, posle novog pokušaja bekstva preko mađarske granice, biva uhapšen. U istražnom zatvoru provodi 22 meseca, a zatim biva osuđen na 20 godina zatvora. Od juna 1950. do decembra 1956. godine bio je zatočen u logorima Stara Gradiška, Bileća i Goli Otok. Za vreme istrage i tokom robijanja, bio je izložen užasnoj torturi, ali ne uspevaju da ga nateraju da se odrekne svojih političkih ubeđenja.

Zbog pretnje novim hapšenjima, 1958. godine beži sa grupom svojih drugova u Albaniju, odakle se, posle nesuglasica među emigrantima oko puteva dalje borbe, prebacuju u Sovjetski Savez. U SSSR emigrantima nude nastavak školovanja ili odgovarajući posao, ali Vlado Dapčević to odbija, jer želi da nastavi sa političkim radom. On organizuje snažnu propagandu uoči Konferencije komunističkih i radničkih partija u Moskvi 1961. godine, nakon čega je, u rezoluciji Konferencije, Savez komunista Jugoslavije osuđen kao oportunistička i revizionistička partija. U vreme izbijanja Kubanske krize, Vlado među emigrantima organizuje dobrovoljce za odlazak na Kubu. Iako su Kubanci odobrili ulazne vize za njih, sovjetske vlasti nisu dozvolile odlazak dobrovoljaca. Posle XXII kongresa Komunističke partije Sovjetskog Saveza (KPSS), podržavajući stav albanskih i kineskih komunista u sukobu s KPSS, Vlado započinje živu aktivnost protiv revizionizma. Zbog toga ga sovjetske vlasti hapse i prete mu progonom.Tokom 1964. i 1965. godine, živi u Odesi i radi na doktorskoj disertaciji o istoriji jugoslovenskog radničkog pokreta. Početkom 1965. godine pokušava da ode u Vijetnam, da bi kao dobrovoljac učestvovao u antiimperijalističkoj borbi vijetnamskog naroda, ali sovjetske vlasti i u ovome ga sprečavaju. Godine 1966. napušta Sovjetski Savez i odlazi u Zapadnu Evropu.

Da bi preživeo, za vreme boravka u Belgiji, Francuskoj, Švajcarskoj i Holandiji, radi najteže fizičke poslove. Istovremeno, pokušava da među jugoslovenskim ekonomskim emigrantima razvije politički rad, ali ne postiže značajniji uspeh. Policije svih ovih zemalja ga više puta hapse i proteruju iz jedne zemlje u drugu. Tek 1969. godine mu je odobren stalni boravak u Belgiji, gde upoznaje svoju buduću suprugu Mišlin. Tamo se povezuje sa različitim marksističko-lenjinističkim organizacijama iz Zapadne Evrope i učestvuje u njihovom radu. Godine 1973. uspešno izbegava atentat od strane agenata jugoslovenske tajne službe. Međutim, 1975. godine jugoslovenska policija u Bukureštu je organizuje njegovu otmicu, uz odobrenje rumunske policije. Tom prilikom su ubijena dva njegova druga. U Jugoslaviji je, na tajnom suđenju, osuđen na smrt zbog „neprijateljske delatnosti“, a zatim je kazna preinačena na 20 godina zatvora. Iz zatvora u Požarevcu je pušten juna 1988. godine, i odmah proteran iz zemlje. Novinari Božidar Kalezić i Slavko Ćuruvija uspeli su da ga intervjuišu u zatvoru, u proleće 1987, ali je zbog političke zabrane taj intervju emitovan na Radio-televiziji Beograd tek četiri godine kasnije. Ćuruvija je 1989. godine u Briselu zabeležio Vladova sećanja, na osnovu čega je izašla knjiga „Ibeovac: ja, Vlado Dapčević“.

Po ukidanju zabrane povratka, septembra 1990. godine, Vlado se vraća u Jugoslaviju. U brojnim intervjuima i javnim nastupima zastupa dosledne komunističke stavove i ukazuje na opasnost od izbijanja rata i raspada Jugoslavije. Nepunu godinu dana se nalazi na čelu novoformirane KPJ, ali zbog sukoba oko nacionalizma u partiji, ona se cepa i Vlado 1992. godine osniva Partiju rada. Za vreme rata na prostoru bivše Jugoslavije, aktivno se angažovao na kritici nacionalističke i bratoubilačke politike, pre svega one koju je vodio režim u Beogradu. U periodu od 1992. godine učestvuje na konferencijama i skupovima marksističko-lenjinističkih partija i organizacija, gde se bori da ovaj pokret, posle sloma revizionističkih istočnoevropskih režima, ponovo afirmiše revolucionarne pozicije.

U obraćanju na jednom političkom sastanku 1996. godine, Vlado Dapčević je ovako obrazložio zbog čega se pod stare dane ponovo politički angažovao: „Vi, drugovi ne možete vjerovati koliko sam radostan što sam ponovo sa vama. Osamdeset mi je godina, i neko će reći – šta taj starac još hoće? No, ja smatram da mi je to kao revolucionarna dužnost. Kako bi to rekao Fidel Kastro: ‘Za revolucionare nema penzije. Oni se bore i rade do smrti’. I dok ne stane moje umorno srce, za mene neće biti predaha da svojim mogućnostima doprinesem najvećem i najljepšem idealu – ostvarenju ideja komunizma. Bijem se 64 godine kao revolucionar i uvijek sam bio ispunjen srećom u toj borbi. Bez obzira na okolnosti u kojima sam se nalazio, uvijek sam se trudio da svojim djelom dam doprinos ideji komunizma. Ovo govorim da shvate naši mlađi drugovi, da za ostvarenje najvećih ideala koje je istorija pred čovječanstvo postavila treba se boriti uporno, do kraja, bez obzira na okolnosti u kojima se nalazimo. I ko nije za velika odricanja i samopregor spreman, bolje da se toga posla ne prihvata, jer revolucionar može biti samo onaj koji dođe do određenog idejno-političkog saznanja, i ne može a da ne bude revolucionar.”

Umro je u Briselu, 12. jula 2001. godine.

Vladimir Marković

Vlado Dapčević na robiji from Vlado DapÄeviÄ‡ on Vimeo.